Plastyczność mózgu – fundament oddziaływań terapeutycznych
Terapeuci, nauczyciele i rodzice zmęczeni codziennością zastanawiają się czasem jaki jest sens wczesnego wspomagania rozwoju, rewalidacji, udzielania różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej w przedszkolach, w szkole. W chwilach zwątpienia w sens pracy z dzieckiem, zwłaszcza z tym o specjalnych potrzebach edukacyjnych, warto pochylić się nad zagadnieniem plastyczności mózgu.
Z przytaczanych w literaturze przedmiotu (1,2) definicji plastyczności mózgu wynika, iż jest to naturalna i uniwersalna zdolność mózgu do przystosowywania się, zmieniania, przekształcania pod wpływem bodźców z otoczenia. Dzięki naszym szeroko pojętym interakcjom z otoczeniem, uczeniu się w mózgu zachodzą trwałe zmiany prowadzące do lepszej adaptacji, efektywniejszego działania organizmu.
Można mówić o dwóch rodzajach plastyczności (1,2):
- Plastyczność naturalna – wynikająca z naturalnego rozwoju jednostki – zmiany zachodzące pod wpływem uwarunkowanego genetycznie rozwoju organizmu – nabywania doświadczenia życiowego, uczenia się. Jest cechą rozwijającego się mózgu. Plastyczność polega wówczas na tworzeniu się trwałych zmian w korze mózgowej spowodowanych powstawaniem nowych połączeń synaptycznych, ich przekształcaniem i reorganizacją. W dużej mierze uwarunkowana genetycznie, co tłumaczy indywidualne różnice w poziomie funkcjonowania poznawczego przy zapewnieniu tych samych warunków rozwoju.
- Plastyczność wynikająca z negatywnych skutków urazów, kompensacyjna – polegająca na zdolności mózgu do przywracania utraconych na skutek urazu, choroby funkcji. W tym przypadku plastyczność polega na wzmacnianiu słabych, wcześniej nieujawnionych połączeń lub na tzw. sproutingu – wyrastaniu obocznic aksonów, aktywowaniu nieuszkodzonych obszarów w korze mózgowej, do których wcześniej dopływ informacji był ograniczony. Pod wpływem epizodu neurologicznego układ nerwowy zostaje zmuszony do reorganizacji – funkcje obszarów uszkodzonych zostają przejęte przez obszary nieuszkodzone. Należy pamiętać, iż uszkodzenie mózgu uruchamia – poza procesami samonaprawczymi, kompensacyjnymi – również procesy dezintegracyjne, pogłębiające dysfunkcję mózgu, które będą obniżały skuteczność procesów kompensacyjnych.
W kontekście pracy terapeutycznej z dzieckiem plastyczność mózgu stanowi fundament dla planowania wszelkich oddziaływań terapeutycznych oraz daje nadzieję na ich powodzenie. Im bardziej stymulujące środowisko rozwoju, im większa możliwość zdobywania nowych doświadczeń tym większa szansa na wyrównanie, kompensowanie deficytów rozwojowych.
Opracowanie: mgr Michalina Duszyńska
Bibliografia:
Herzyk, A. (2006): Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej, rozdz. 4, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Kraków
Skibska, J. (2015): Neuroplastyczność mózgu wsparciem rozwojowym dziecka we wczesnym, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika 10, 79-92